Mój dziadek do Polaków nie strzelał...

Ile razy, tu na Opolszczyźnie, możemy się spotkać z takim twierdzeniem? To trudne, ale przodkowie większości z nas w czasie drugiej wojny światowej walczyli po stronie Niemiec. A dziś mieszkamy w Polsce, pracujemy w Polsce... Taka właśnie jest historia i nie mamy na nią wpływu. Gdy dziś pytamy starszych ludzi, dlaczego po wojnie nie wyjechali do Niemiec, skoro czuli się się Niemcami - odpowiadają, że tu stał ich dom, mieli ziemię i szanse na utrzymanie. Gdy pytamy, dlaczego walczyli w hitlerowskiej armii, odpowiadają, że dostali powołanie. Tak po prostu.

Wielka historia to jedno, a losy poszczególnych ludzi to coś zupełnie innego. Nie są one jednoznaczne, nie zawsze znajdują odbicie w tym, jak postrzegamy całościowo przeszłość. To, że ktoś walczył po stronie Niemców w czasie II wojny światowej, nie znaczyło, że był faszystą. To, że ktoś chciał wstąpić do armii faszystowskiej, nie oznaczało, że mógł to zrobić...

Warszawskie wydawnictwo Ośrodek Karta specjalizuje się w publikowaniu literatury faktu XX i XXI wieku. Ośrodek organizuje też co roku konkursy pod nazwą „Historia bliska”, zbierając w ten sposób skrawki lokalnej historii. W tych konkursach już od blisko 20 lat biorą udział uczniowie z Liceum Ogólnokształcącego im. Mieszka I w Zawadzkiem. To ich osiągnięcia w badaniu historii pod okiem historyka Arkadiusza Barona sprawiły, że Karta 21 i 22 listopada zorganizowała w Zawadzkiem warsztaty i spotkanie promujące czytelnictwo.

- Braliśmy udział w zabawach, których znaczenie zrozumieliśmy dopiero później - relacjonuje Antonina Kuś, uczestniczka warsztatów. - Tworzyliśmy własne definicje słów i historie ludzi na podstawie fragmentów ich życiorysów.

Zajęcia prowadziły animatorki z warszawskiego Teatru Ochoty. Uczestniczyła w nich też Aleksandra Janiszewska, wicedyrektor ds. wydawniczych Ośrodka Karta.

- Zawadzkie to teren nieoczywisty - uważa Janiszewska. - Wcześniej był niemiecki, teraz jest polski. Rozmawiając z młodzieżą, usłyszeliśmy, że niejeden dziadek służył w Wehrmachcie. Na warsztatach staraliśmy się wprowadzić młodzież, aby mogła łatwiej zrozumieć czytane później teksty. Młodzież była bardzo otwarta, wydobyto emocje, poruszono wyobraźnię. Nie chcieliśmy wyciągać rodzinnych historii. Jedno takie pytanie padło i młodzi ludzie otwarcie mówili, że albo nie rozmawiali na te tematy, a jeśli rozmawiali, to mówili, co z tego wynikło.

W ramach promocji czytelnictwa zorganizowano też spotkanie otwarte, przyszli na nie mieszkańcy gminy, których młodzież zaprosiła do happeningu. Salę dzielono na sektory i proszono zebranych, aby wybrali jeden. Zadawano pytania łatwe i trudne. Goście podzieli się na takich, co wolą kawę, i tych, co preferują herbatę, ale też takich, którzy w razie wojny by walczyli albo uciekali... To pokazało, jak bardzo się różnimy, żyjąc w jednym społeczeństwie.

W dalszej części spotkania prezentowano losy czterech osób, które zostały wydane w formie książek przez wydawnictwo Karta. Dwie z tych osób przed II wojną mieszkały na ziemiach polskich, a dwie na niemieckich. Ich losy, obserwacje, to jak dla nich skończyła się wojna - pokazują, że nie można oceniać jednostki z perspektywy historii czytanej w podręcznikach. Opisywano losy urodzonego w Niemczech, wychowywanego wyłącznie przez matkę - Niemkę czarnoskórego chłopca, którego nazistowski kraj nie akceptował, choć dziecko kochało Niemcy całym sercem. Była historia Polaka, którego przodkowie byli Niemcami i który pod koniec wojny, po konsultacji z polskim państwem podziemnym musiał pójść na front w niemieckim mundurze, by nie narazić siebie i rodziny na pewną śmierć, „by jak najwięcej Polaków przeżyło”.

Spotkanie „Jednostka w wirach historii” pokazało, jak różnie ma się to, co wiemy z lekcji historii, do faktycznej historii pojedynczych osób.

Wydawnictwo Karta zostawiło w Zawadzkiem ponad 20 publikacji, prezentujących nieoczywistą historię XX wieku. Można je będzie wypożyczyć w gminnej bibliotece i bibliotece Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych w Zawadzkiem.

Martyna Mirek